Wcześniejsza emerytura ZUS a praca w warunkach szczególnych przed i po 31 grudnia 2008r. – najistotniejsze różnice

Wcześniejsza emerytura ZUS a praca w warunkach szczególnych – jakie prawa ma ubezpieczony pracownik? Jak z nich skorzystać, aby osiągnąć najwyższe świadczenie z ZUS?

Znaczna część naszej praktyki zawodowej dotyczy pomocy prawnej osobom, które przed laty wykonywały lub nadal wykonują prace w warunkach szczególnych. Czym jest emerytura pomostowa i jakie są warunki jej przyznania omówiliśmy szczegółowo we wpisie Emerytura pomostowa.

W niniejszym wpisie postaramy się przybliżyć Państwu warunki nabycia wcześniejszej emerytury z ZUS – tzw. emerytury pomostowej. Wcześniejsza emerytura ZUS może być przyznana ubezpieczonemu w ZUS na podstawie art. 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych z późn. zm. Na przykładach poszczególnych zawodów, wykażę zasadnicze różnice pomiędzy pracą w warunkach szczególnych do 31. grudnia 2008r. a pracą tak samo kwalifikowaną od 1. stycznia 2009r.

Wcześniejsza emerytura z ZUS – kiedy się należy.

Zasadniczo warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej reguluje art. 4 pkt 1-6 Ustawy. W art. 49 Ustawy przewidziano jednak wyjątek od ogólnych reguł, na podstawie których ustawodawca zwolnił ubezpieczonego od konieczności spełnienia przesłanki wykonywania po dniu 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 Ustawy.

Pod warunkami, które omówimy będzie możliwe przejście na wcześniejszą emeryturę ZUS – tzn. emeryturę pomostową jedynie na podstawie okresu pracy w szczególnych warunkach, która była wykonywana przed 1 stycznia 2009r.

Stosownie do przepisu art. 49 Ustawy:

„Prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;
2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i art. 5-12;
3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.”

Ujednolicając, aby nabyć prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 49 Ustawy, należy spełnić łącznie następujące przesłanki:

1. urodzenie po dniu 31 grudnia 1948 r.,
2. legitymowanie się okresem pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w łącznym wymiarze co najmniej 15 lat, przy czym – na dzień wejścia w życie Ustawy (1 stycznia 2009r.) – należy legitymować się 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, który jest kwalifikowany jako praca w warunkach szczególnych na podstawie art. 3 ust. 1 i 3 Ustawy (czyli na podstawie „nowych” przepisów)
3. osiągniecie wieku pomostowego – 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,
4. legitymowanie się okresem składkowym i nieskładkowym w łącznym wymiarze 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,
5. wykonywanie przed dniem 1 stycznia 1999 r. (reforma systemu emerytalnego) pracy w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawie wcześniejszej emerytury z ZUS (emerytury pomostowej)

Potwierdzeniem powyższego rozumienia przepisów możemy szukać w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Przykładowo, można się powołać na tezy Wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 13 marca 2012 r., sygn. akt: II UK 164/11:

„1. Warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle art. 4 i 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.), jest legitymowanie się wymaganym stażem pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze (w rozumieniu tej ustawy lub dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy o emeryturach pomostowych, a więc po 1 stycznia 2009 r.
2. Osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową, która nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do tej emerytury jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy można kwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze w rozumieniu obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych).”

Praca w warunkach szczególnych – „stare” i „nowe” przepisy

Do dnia wejścia w życie Ustawy o emeryturach pomostowych (1 stycznia 2009r.), dana praca była kwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych na podstawie art. 32 i 33 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a także stosownie do treści Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz konkretnych zarządzeń resortowych poszczególnych ministrów.

Wprowadzona Ustawa o emeryturach pomostowych znacznie ograniczyła stanowiska pracy, której wykonywanie jest kwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Obecnie, tego rodzaju pracę są definiowane w art. 3 ust. 1 i 3 Ustawy:

„1. Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy.”

„3. Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy.”

 

Weryfikując zatem, czy pracę, którą pracownik wykonywał można zakwalifikować do pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze należy sięgnąć do załączników 1 i 2 do Ustawy. Jest to jednocześnie katalog zamknięty. Nie ma możliwości zaliczenia do prac szczególnych innych prac niż te wprost wymienione przez ustawodawcę.

Podsumowując powyższy fragment rozważań, należy zwrócić uwagę, że pojęcia „prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy” oraz „prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS„.

Jest to bardzo istotne, ponieważ wiele osób ma trudności z zaakceptowaniem faktu, że taka sama praca – tylko i wyłącznie ze względu na zmianę przepisów – do pewnego momentu jest kwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych, a potem traci taki charakter.

Na marginesie proszę pamiętać, że pojęcie „warunki szkodliwe” jest nieprawidłowe. Nie ma takiego pojęcia jak „wcześniejsza emerytura ZUS warunki szkodliwe„. Należy zawsze posługiwać się pojęciem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Emerytura pomostowa na konkretnych przykładach

A) pracownik był zatrudniony jako zbrojarz na budowie w latach 1980-2015 – ma zatem 15-letni staż pracy w warunkach szczególnych, jednakże:

– nie zostanie mu przyznana emerytura pomostowa na podstawie art. 4 Ustawy, ponieważ nie spełnia warunku z art. 4 pkt 6 Ustawy, tj. „6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;”

– nie zostanie mu przyznana emerytura pomostowa na podstawie art. 49 Ustawy, ponieważ zbrojarz nie jest uznawany za pracę szczególną w rozumieniu „nowych” przepisów.

 

B) pracownik był zatrudniony jako zbrojarz na budowie w latach 1980-2015, a dodatkowo w roku 2017 pracował 6 miesięcy jako murarz bezpośrednio w piecu hutniczym:

– zostanie mu przyznana emerytura pomostowa na podstawie art. 4 Ustawy, ponieważ spełnił wszystkie przesłanki uzyskania tego świadczenia; „Prace murarskie bezpośrednio w piecach hutniczych, odlewniczych, bateriach koksowniczych oraz w piecach do produkcji materiałów ceramicznych” zostały bowiem uznane za pracę szczególną w rozumieniu „nowych” przepisów (Załącznik nr 1, pozycja 7).

 

C) pracownik był zatrudniony jako kierowca autobusu komunikacji publicznej w latach 1980-2008 – ma zatem 15-letni staż pracy w warunkach szczególnych:

– zostanie mu przyznana emerytura pomostowa na podstawie art. 49 Ustawy, ponieważ „Prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym.” zostały uznane za pracę szczególną w rozumieniu „nowych” przepisów (Załącznik nr 2, pozycja 8)

 

D) pracownik był zatrudniony jako operator żurawia wieżowego w latach 1980-2015:

– zostanie mu przyznana emerytura pomostowa, ponieważ „Prace operatorów żurawi wieżowych, do obsługi których są wymagane uprawnienia kategorii IŻ lub równorzędne oraz dźwignic portowych lub stoczniowych.” zostały uznane za pracę szczególną w rozumieniu „nowych” przepisów (Załącznik nr 2, pozycja 12), a zatem zarówno spełni przesłankę z art. 4 (wykonywanie pracy szczególnej po 31.12.2008r.), jak również wykonywana praca jest pracą szczególną w rozumieniu „starych” i „nowych” przepisów.

 

Prawnik od wcześniejszej emerytury z ZUS i spraw ZUS

Jak wskazaliśmy wyżej, sprawy o wcześniejszą emeryturę z ZUS są niezwykle skomplikowane. Należy sięgać po wiele dawnych aktów prawnych, dokonywać interpretacji wielu wyroków sądowych. W odwołaniu od decyzji ZUS należy przywołać szereg dowodów, wnioskować o przesłuchania świadków. Odwołanie od decyzji ZUS musi być trafione w punkt. Jeżeli samodzielnie odwołasz się od decyzji ZUS i zrobisz to nieprawidłowo, możesz bezpowrotnie stracić szansę na wcześniejszą emeryturę ZUS, czy rekompensatę z ZUS za pracę w warunkach szczególnych.

Jeśli mają Państwo wątpliwości, jakie świadczenie Państwu przysługuje, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią od spraw ZUS.

Przeanalizujemy sprawę i wskażemy, jakie są możliwości działania.

Jeśli zaś mają Państwo świadomość, że z uwagi na zmianę przepisów – emerytura pomostowa na pewno nie będzie możliwa do uzyskania i obawiają się Państwo, że przepracowane lata w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze „zmarnują się”, również zachęcamy do nawiązania z nami kontaktu.

Być może będzie możliwe uzyskanie rekompensaty z tytułu prac w warunkach szczególnych, która pozwoli podwyższyć Państwa emeryturę.

Działamy w całej Polsce! Wiemy jak uzyskać wcześniejszą emeryturę z ZUS. Odpowiemy na pytanie „wcześniejsza emerytura a składki ZUS„, czy też czy działalność gospodarcza ma wpływ na prawo do emerytury pomostowej.