SPRAWY O ZACHOWEK
Zachowek – przepisy
Instytucję zachowku reguluje Tytuł IV Księgi Czwartej polskiego Kodeksu Cywilnego. Znajdziemy tam definicję zachowku, komu on przynależy, kiedy, w jakiej wysokości oraz w jakich sytuacjach nie będzie on danej osobie przysługiwał.
Art. 991 Kodeksu Cywilnego stanowi że:
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Zachowek a testament
Zachowek ma za zadanie ochronę osób najbliższych po śmierci spadkodawcy. Jeżeli z jakiegoś powodu osoba, której spadek przysługuje z mocy ustawy, nie otrzyma przynależnej jej części spadku (np. w sytuacji omyłkowego pominięcia w testamencie- ale nie wydziedziczenia) może ona ubiegać się o zachowek w wysokości 1/2 lub 2/3 przynależnego jej udziału spadkowego.
Kto może otrzymać zachowek
Ustawodawca w pierwszej kolejności wskazuje osoby, które mogą ubiegać się o zachowek. Są nimi:
- Zstępni, a więc dzieci, wnuki oraz dalsi zstępni spadkodawcy (zmarłego);
- Małżonek;
- Rodzice spadkodawcy.
Ustawodawca w gronie uprawnionych do zachowku wymienia zstępnych, lecz grupę wstępnych ogranicza do rodziców spadkodawcy, a więc dziadkowie lub dalsi wstępni zmarłego, nie będą na gruncie tej regulacji uprawnieni do ubiegania się o ewentualny zachowek.
Drugim warunkiem ustawodawcy, który musi być spełniony, aby dana osoba mogła ubiegać się o zachowek, jest bycie powołanym do spadku z ustawy. Katalog osób powołanych do dziedziczenia z mocy ustawy oraz kolejność w jakiej dziedziczą one po spadkodawcy na mocy ustawy, znajdziemy w przepisach Tytułu II Księgi Czwartej Kodeksu Cywilnego.
Ile wynosi zachowek
Następnie ustawodawca określa wysokość zachowku przysługującą danej osobie:
- 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadałaby jej przy dziedziczeniu ustawowym, jeżeli osoba ta jest trwale niezdolna do pracy lub jeżeli jest ona zstępnym spadkodawcy (dzieckiem/wnukiem), która w chwili spadkobrania jest osobą małoletnią, czyli nie ukończyła 18 roku życia;
- 1/2 wartości udziału spadkowego w pozostałych przypadkach.
Aby obliczyć wartość udziału spadkowego należy ponownie skorzystać z przepisów Kodeksu Cywilnego, regulujących dziedziczenie z mocy ustawy.
Podstawową wysokość udziału spadkowego reguluje art. 931 Kodeksu Cywilnego:
§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Przepisy wyrażone w artykułach następujących po art. 931 Kodeksu Cywilnego regulują wysokość udziału spadkowego, gdy w konkretnej sprawie nie może znaleźć zastosowania art. 931 Kodeksu Cywilnego.
Kalkulator zachowku
Z powyższego przepisu wynika zatem, iż udział spadkowy stanowi część ułamkową całej wartości spadku, a zatem zachowek będzie ułamkiem stanowiącym 1/2 lub 2/3 tej części ułamkowej.
Przepisy następujące po art. 991 Kodeksu Cywilnego zawierają szczegółowe regulacje dotyczące sposobu wyliczania podstawy zachowku w zależności od występowania w danej sprawie spadkobierców niegodnych, spadkobierców którzy odrzucili spadek, darowizn (sposobu ustalenia ich wartości) oraz innych sytuacji, które mogą mieć wpływ na wysokość podstawy zachowku.
Jak uniknąć zachowku
Spadkodawca może świadomie pozbawić spadkobierców prawa do zachowku. Zgodnie z art. 1008 Kodeksu Cywilnego:
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
W przypadku testamentu innego niż pisemny powyższe okoliczności będą podlegały wykazaniu w trakcie postępowania przed sądem.
Zachowek – przedawnienie
Roszczenie o zachowek może również ulec przedawnieniu. Na mocy. art. 1007 Kodeksu Cywilnego:
§ 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
§ 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Jeżeli spadkodawca sporządził kilka testamentów to zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11.07.2019 roku sygn. akt V CSK 170/18 termin przedawnienia należy liczyć od ogłoszenia tego z nich, z którego uprawniony wywodzi swoje prawa.[…] Jeżeli w konkretnym stanie faktycznym literalna wykładnia art. 1007 § 1 KC prowadzi do tego, że uprawniony nie mógł z przyczyn niezależnych od siebie wystąpić z roszczeniem o zachowek, to byłoby to rozstrzygnięcie sprzeczne z celem, jaki ma realizować zachowek oraz przepisy o przedawnieniu, czyli w konsekwencji rozstrzygnięcie niesprawiedliwe. Prawo do zachowku gwarantuje najbliższym spadkodawcy otrzymanie określonej wartości ze spadku, obejmowanego z jego woli przez inną osobę. Wystąpienie z roszczeniem o zachowek słusznie co do zasady ustawodawca ograniczył w czasie ze względu na potrzebę stabilizacji stosunków prawnych. Funkcją przedawnienia jest to, aby uprawniony, który nie realizuje swojego prawa z przyczyn zależnych od siebie, po pewnym czasie je utracił, co zwalnia zobowiązanego z konieczności zaspokojenia jego roszczenia, a tym samym usuwa niepewność w stosunkach prawnych.
Jak otrzymać zachowek
Zachowku dochodzi się na drodze sądowej, poprzez wytoczenie powództwa przeciwko spadkobiercom testamentowym. Pozwanym może jednak również spadkobierca ustawowy (np. w wypadku testamentu negatywnego, mocą którego określona osoba została jedynie wyłączona od dziedziczenia ustawowego, nie została zaś wydziedziczona) lub osoba obdarowana za życia przez spadkodawcę (art. 1000, 1001). W tym ostatnim wypadku powodem może być czasem spadkobierca ustawowy lub testamentowy (jeżeli spełnione są przesłanki niezbędne do powstania roszczenia o zachowek). […] Zgodny z powyższym poglądem jest wyr. SN z 13.2.2004 r. (II CK 444/02, OSP 2007, Nr 4, poz. 51), w którym stwierdzono, że jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. [patrz Komentarz cywilny. Tom II. Komentarz art. 450-1088 red. Pietrzykowski 2021, wyd. 10/Pazdan]
Prawnik od zachowku Wrocław
Ze względu na liczne potencjalne problemy w postępowaniu dowodowym przed Sądem oraz trudny charakter sprawy pod względem emocjonalnym, wskazane jest zapewnienie sobie udziału profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego w postępowaniu. Pełnomocnik zadba o należyte dochowanie wszelkich terminów procesowych, umożliwi zrozumienie skomplikowanych struktur procesowych oraz zadba o prawidłowy przebieg postępowania, dzięki czemu znacznie zwiększy się szansa na przyznanie uprawnionym zachowku przez Sąd.
Kancelaria Prawo spadkowe Wrocław
Jako prawnik i radca prawny specjalizuję się w postępowaniach o zachowek. Dzięki bogatemu doświadczeniu, zdobytego również licznych w sprawach spadkowych, w tym w sprawach z udziałem cudzoziemców, oferuję możliwość sprawnego przeprowadzenia postępowania o zachowek, jak najmniejszym Państwa osobistym udziale oraz, dzięki czemu zaoszczędzą Państwo swój czas.