Nowa procedura kontroli klauzul niedozwolonych

W dniu 17 kwietnia 2016 r. weszły w życie przepisy zmieniające ustawę z dnia z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, które w sposób fundamentalny zmieniły sposób kontroli stosowania przez duże firmy postanowień umownych.

Dotychczas kontrola stosowania niedozwolonych klauzul umownych (tzw. klauzul abuzywnych) prowadzona była głównie w postępowaniu sądowym (istniała jeszcze możliwość prowadzenia postępowania administracyjnego przez Prezesa UOKiK w sprawie stwierdzenia stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów). Na etapie rozstrzygania konkretnej sprawy Sąd mógł uznać, iż dane postanowienie umowy jest sprzeczne z dobrymi zwyczajami i narusza interes konsumenta (kontrola indywidualna, incydentalna). Istniała jeszcze kontrola abstrakcyjna, która polegała na tym, iż z powództwem wystąpić mógł każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Wydanie wyroku przez SOKiK uznającego dane postanowienie za niedozwolone skutkowało umieszczeniem tego postanowienia w rejestrze postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, prowadzonym przez Prezesa UOKiK.

Rozwiązanie to, mimo słusznych celów dla którego zostało wprowadzone, nie było doskonałe – istniały rozbieżności jak rozumieć przepisy kodeksu postępowania cywilnego stanowiące, że prawomocny wyrok SOKiK miał skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do ww. rejestru – czy skutek ten odnosił się do wszystkich przedsiębiorców, którzy nie mogli od chwili wpisu stosować danych klauzul, czy też tylko do tego konkretnego przedsiębiorcy i do dalszych umów przez niego zawieranych z innymi klientami. Obecne rozwiązania wydają się wychodzić naprzeciw temu problemowi.

Nowy system kontroli wzorców umów sprawowany jest teraz w trybie administracyjnym przez Prezesa UOKiK, który jest uprawniony do wszczynania postępowań i wydawania decyzji w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Bez zmian pozostaje kontrola incydentalna sprawowana w dalszym ciągu przez Sądy powszechne.

Obecnie obowiązujące przepisy stanowią że, prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. Sformułowanie takie wydaje się wystarczająco jednoznaczne, aby uniknąć wątpliwości interpretacyjnych, o których była mowa wyżej.

Co istotne, postępowanie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest wszczynane tylko z urzędu, a stroną postępowania jest tylko podmiot, wobec którego zostało wszczęte. W przeciwieństwie zatem do uprzednio obowiązującego systemu kontroli, gdzie powód uczestniczył aktywnie w postępowaniu jako jego strona, obecnie udział konsumenta (z małymi wyjątkami) ogranicza się do możliwości złożenia zawiadomienia do Prezesa UOKiK.

Ocena skuteczności wprowadzonych zmian będzie możliwa dopiero po kilkunastu co najmniej miesiącach stosowania nowego systemu. Za zasadne należy uznać przeniesienie procedury kontroli abstrakcyjnej z sądu powszechnego na drogę postępowania administracyjnego, co powinno w znaczny sposób skrócić okres oczekiwania na rozstrzygnięcie. Wątpliwości budzi pozbawienie osoby zawiadamiającej statusu strony postępowania. Jakkolwiek na swój wniosek może jej zostać nadany status podmiotu zainteresowanego i umożliwiony dostęp do akt sprawy, to jednak pozbawiona będzie ona możliwości złożenia odwołania od negatywnej dla niej decyzji, a rozwiązanie takie budzi uzasadnione wątpliwości.