Jak prezes może uwolnić się od odpowiedzialności za długi spółki

W poprzednim wpisie „Odpowiedzialność prezesa i członków zarządu za długi spółki z o. o.” poruszyliśmy tematykę kształtowania się odpowiedzialności zarządu spółki z o.o. za zobowiązania i długi spółki.

Pomimo bezskuteczności egzekucji wobec spółki, członek zarządu może w kilku przypadkach uwolnić się od odpowiedzialności. Każdorazowo jednak ciężar wykazania przesłanek wyłączających odpowiedzialność spoczywa na pozwanym członku zarządu, ale praktyka pokazuje, że w niektórych okolicznościach bywa to niezwykle trudne.

Jakie warunki muszą być spełnione, aby członek zarządu mógł się uwolnić z odpowiedzialności za długi spółki

 

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność zachodzą gdy:

1. we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
2. niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z winy członka zarządu,
3. pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, wierzyciel nie poniósł szkody.

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości

Ogłoszenie upadłości może nastąpić tylko wtedy, gdy istnieje co najmniej dwóch wierzycieli przedsiębiorcy, którego wniosek dotyczy. Przesłanki zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości są ujęte w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo Upadłościowe.

Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny – przy czym dłużnik jest niewypłacalny, jeśli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Takie rozumienie niewypłacalności ma zastosowanie począwszy od dnia 1 stycznia 2016 r.

Niewypłacalność stanowiąca podstawę ogłoszenia upadłości następuje, gdy dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań, bez rozróżnienia na zobowiązania o charakterze cywilno- czy publicznoprawnym (podatki, składki itd.). Zobowiązania muszą mieć charakter wymagalny, co oznacza taki ich stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania od dłużnika spełnienia świadczenia, a ten ma obowiązek je spełnić.

Dłużnik jest zobowiązany do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w sytuacji zaistnienia którejkolwiek z wyżej określonych podstaw. Prawo złożenia wniosku ma każdy członek zarządu samodzielnie, nawet wówczas gdy w spółce przyjęta jest reprezentacja łączna. Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być złożony w sądzie właściwym ze względu na główną siedzibę działalności dłużnika.

Jednocześnie złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez któregokolwiek członka zarządu może być podstawą do zwolnienia z odpowiedzialności z art. 299 § 1 ksh, pod warunkiem jednak, iż wniosek ten został złożony we właściwym czasie. Powołanie się na przedmiotową przesłankę wyłączającą odpowiedzialność jest możliwe jedynie wówczas, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony skutecznie. Brak będzie podstaw do wyłączenia odpowiedzialności, jeżeli wniosek ten został np. zwrócony przez Sąd ze względu na jego braki formalne.

Dla uwolnienia się od odpowiedzialności z art. 299 § 1 ksh nie wystarczy złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego. Obie te czynności muszą nastąpić we właściwym czasie. Pojęcie właściwego czasu wywołuje spory w doktrynie i orzecznictwie. Pogląd dominujący przy definiowaniu właściwego czasu odwołuje się do norm wcześniej wspomnianego Prawa Upadłościowego.

Wniosek, co do zasady, powinien zostać złożony w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. Nie ma przy tym znaczenia, kiedy członkowie zarządu powzięli wiadomość o zaistnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. Na przykład, dla członka zarządu, który objął stanowisko już po zaistnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, termin 30 dniowy należy liczyć od dnia objęcia przez niego funkcji.

Należy także pamiętać, że niezgłoszenie przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki stanowi przestępstwo określone w art. 586 ksh, zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Wydanie we właściwym czasie postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub o zatwierdzeniu układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym członek zarządu spółki może uwolnić się również wówczas, gdy we właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością.

Trzeba zaznaczyć, że rozważana podstawa egzoneracyjna zajdzie jedynie wówczas, gdy postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu zostało wydane w czasie właściwym do złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Artykuł 299 § 2 ksh w powyższym zakresie wydaje się być przepisem nieprecyzyjnie sformułowanym.

Zasadne byłoby raczej ustanowienie wymagania, aby w czasie właściwym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie tyle wymienione postanowienia zostały wydane, co aby w tym czasie doszło do złożenia wniosku restrukturyzacyjnego. Członek zarządu nie ma bowiem wpływu na datę otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego czy zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

Brak winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości

Ta przesłana potwierdza, iż odpowiedzialność z art. 299 § 1 ksh oparta jest na zasadzie winy. Wolny od odpowiedzialności jest wyłącznie ten członek zarządu, któremu winy przypisać nie można. W praktyce wykazanie braku winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości będzie trudne.

Brak winy będzie zachodził w wyjątkowych sytuacjach, jak długotrwała choroba czy uporczywe niedopuszczenie członka zarządu do informacji dotyczących spółki. W żadnym wypadku nie można mówić o braku winy członka zarządu z tego tylko względu, iż nie ma on koniecznego wykształcenia, czy nie zna przepisów prawa. Godząc się bowiem na powołanie do zarządu spółki z o.o., członek zarządu winien gwarantować posiadanie koniecznych umiejętności.

Podział czynności w zarządzie i niezajmowanie się przez danego jego członka sprawami finansowymi również nie może być uznane za równoważne z brakiem winy (są to ustalenia wyłącznie wewnątrzorganizacyjne). Należy zaznaczyć, iż z mocy art. 293 § 2 ksh, członek zarządu zobowiązany jest do dochowania staranności uwzględniającej zawodowy charakter jego działalności.

Podobnie za brak winy na gruncie nie można uznać oczekiwania członka zarządu na poprawę sytuacji spółki, bowiem w każdym przypadku zaistnienia podstawy upadłości członek zarządu jest obowiązany zgłosić stosowny wniosek.

Brak szkody mimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu

Przedmiotowa przesłanka potwierdza, że odpowiedzialność z art. 299 § 1 ksh ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej, przy czym specyficzna postać szkody jest tu brana pod uwagę. Brak szkody oznacza, że okoliczność niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego przez członka zarządu, nie zmniejszyła możliwości zaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki. Przesłanką odpowiedzialności członka zarządu jest więc związek przyczynowy pomiędzy tymi zdarzeniami a zaspokojeniem się wierzyciela. Brak szkody zwalnia od odpowiedzialności wszystkich członków zarządu.

Postacią braku szkody jest na przykład sytuacja, w której nawet gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości (o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, czy o zatwierdzenie układu) został zgłoszony we właściwym czasie, to i tak zostałby oddalony ze względu na fakt, że majątek spółki z o.o. nie wystarczał na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Pod przesłankę tę podpada również sytuacja, w której wniosek ten co prawda zostałyby uwzględniony, ale wierzytelność podmiotu występującego z roszczeniem na podstawie art. 299 § 1 ksh i tak nie zostałaby zaspokojona.

Brak szkody może więc polegać na wykazaniu przez członka zarządu, że fundusze uzyskane z likwidacji majątku upadłego zostałyby w całości przeznaczone na należności wyższej kategorii (np. należności publicznoprawne), a więc nawet gdyby stosowny wniosek został zgłoszony we właściwym terminie, to wierzyciel i tak nie uzyskałby zaspokojenia w jakiejkolwiek części.

Przedmiotowa przesłanka może stanowić podstawę nie tylko do zupełnego uwolnienia się członka zarządu od odpowiedzialności, ale również do jej ograniczenia, w przypadku wykazania, iż wierzyciel zostałby zaspokojony i tak tylko w części.

Niezależnie od przesłanek wynikających z art. 299 § 2 ksh, członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności poprzez odwołanie do ogólnych instytucji prawa cywilnego, takich jak przedawnienie oraz potrącenie. Członek zarządu może jednak podnosić wyłącznie zarzuty jemu przysługujące ( tzn. nie może skutecznie bronić się zarzutem potrącenia wierzytelności przysługującej spółce z należnością strony przeciwnej).